Periode vóór 1960


Speurtocht naar vroeger (deel 1)  -  1915

Redactielid Hans Pullens is op zoek gegaan naar de eerste geschriften die betrekking hebben op de geschiedenis van de Franciscusschool. Uitgangspunt was het boek " Uit het rijke Roomsche leven in IJmuiden-Oost" van dhr. Henk Palm. Uit onderstaand citaat blijkt dat het niet altijd "pais en vree" was tussen de toenmalige bewoners van Velsen. 

Op 1 februari 1915 werd de St. Antoniusschool (jongens en meisjes) geopend. Dat betekende voor "De Heiers" (inwoners van buurtschap "De Heide", later Velseroord en nu IJmuiden - red.) afscheid van de school in Driehuis. Er heerste altijd een grote rivaliteit tussen de "Heiers",  de "Velsenaren" (Driehuis) en de "Santpoorters". Er zijn heel wat veldslagen geleverd. "Bloed aan de paal" heette het toen. Het was een bloedige veldslag tegenover het café van Hein aan de Driehuizerkerkweg tegenover de Zeeweg, bij het "Helletje". Toen één van de knapen, behorende bij de ploeg van Driehuis, drie weken later naar Velseroord verhuisde en daar dus naar school moest, lag hij de eerste morgen vóór schooltijd bewusteloos geslagen op de speelplaats.                                                                                                     (fragment uit het boek: "Uit het rijke Roomsche leven in IJmuiden-Oost" van Henk Palm.)


Speurtocht naar vroeger (deel 2) :  1915 - 1925.

Herinneringen van een leerling:

"Na de bewaarschool ging ik naar de St. Antoniusschool, die "gerund" werd door zusters, al was het een school voor jongens én meisjes. Het hoofd was zuster Anna Coralina. Een heel bekende, lang niet gemakkelijke zuster was zuster Margriet. Een schooljaar liep van Pasen tot Pasen. In 1919, toen ik naar de derde klas ging, kwam er een splitsing in het onderwijs. Binnen de school hield de meisjesschool de naam St. Antonius en de jongensschool kreeg de naam St. Franciscus. Pas in 1925 kreeg de jongensschool een afzonderlijk gebouw"

Gemeentelijke scholen kregen vroeger geen namen, maar letters. Pas ná de 2e Wereldoorlog kregen deze scholen een naam. Velseroord had behalve de St. Antoniusschool en de St. Franciscusschool ook school D. aan de Schoolstraat (nu het Kunstencentrum aan de Heidestraat 47) en de Christelijke school aan de toenmalige Stationsweg. (na 1928 de Jan Ligthartschool aan de Eksterlaan - red.).

Later kwam er school H. bij (de latere Ossendorpschool - red.) , gelegen aan het Zwarte Pad (Wijk aan Zeeërweg). De verstandhouding tussen de verschillende scholen was uitermate slecht. De krachten werden uitgewisseld door massale vechtpartijen op de vuist en door het gooien van stenen.  Er was vooral een grote rivaliteit tussen school H. en de St. Franciscusschool. 

 

Wanneer men naast de namen van St. Antonius en St. Franciscus ook nog de naam van het Patronaatsgebouw St. Fidelis legt, kan men begrijpen dat deze afkomstig zijn van de orde van de Capucijnen, die haar kerk en klooster aan de Willemsbeekweg had.       

                                                                                      Bron: "Uit het rijke Roomsche leven in IJmuiden-Oost" van Henk Palm.  


Speurtocht naar vroeger (deel 3)  :  1924 - 1925.

De nieuwe R.K. Jongensschool. 

Door den bekenden Haarlemschen architect, den heer B. en de aannemer van K. van Velseroord is aan den Zeeweg een nieuwe school gebouwd, waarin de R.K. Jongensschool voor L.O. zal worden ondergebracht, die momenteel nog is ingedeeld bij de Meisjes-school (Antoniusschool). De St. Franciscusschool is een mooi, frisch gebouw, dat geheel aan alle eischen, die men in onze dagen aan een onderwijsinrichting stellen moet, voldoet. Een zeer ruime hal is aangebracht. Op de benedenverdieping bevinden zich drie lokalen plus een nieuwe spreekkamer, op de bovenverdieping zijn vier lokalen aangebracht. Licht en lucht stroomen overvloedig toe, terwijl een zeer grote speelplaats aan het gebouw grenst. Ook uit architectonisch oogpunt is het een mooi werk, zoodat het gebouw een aanwinst voor Velseroord is..


Bij de school is tevens een nieuwe woning gebouwd voor het hoofd der school, waardoor zijn oude woning kon worden afgebroken en den weg ter plaatse een belangrijke verbreeding zal ondergaan, waardoor een gevaarlijke hoek uit den weg verdwijnt. Bij de aanvang van het nieuwe schooljaar, begin september 1925, zal het gebouw plechtig worden ingezegend en officieel geopend.                            (fragment uit het boek: "Uit het rijke Roomsche leven in IJmuiden-Oost" van Henk Palm).


Historisch overzicht 1925 - 1985.

 

Zestig jaar Franciscusschool. 

 

Het begon allemaal met de Antoniusschool, gebouwd in 1915.  Dit was een parochieschool voor jongens en meisjes, gelegen aan de Zeeweg. In 1925 werd de bouw van een nieuwe school, de Franciscusschool voltooid. Dit werd een jongensschool, waarvan Dhr. G. het hoofd was van 1926 t/m 1956. De Antoniusschool werd nu uitsluitend meisjesschool, waar de zusters van de orde van "het Arme Kind Jezus" het onderwijs voor hun rekening namen. De beide scholen vielen onder het bestuur van de paters Capucijnen. Pater Rector was de voorzitter van het schoolbestuur. Ook het godsdienstonderwijs werd door de paters Capucijnen gegeven. Deze paters in hun bruine pijen en sandalen waren voor de schoolkinderen dan ook vertrouwde, vele geziene figuren.

De klassen waren in die vroegere jaren overvol. De gezinnen waren groot. Het kwam voor dat er zes kinderen uit één gezin tegelijk op school zaten.  Het onderwijzend personeel bleef lang aan de St. Franciscusschool verbonden.

Tijdens het hoofdschap van Dhr. W. werd begonnen met het "mengen" van de laagste klassen: jongens en meisjes weer bij elkaar in de klas. De zusters van het Arme Kind Jezus vertrokken in 1960 en vanaf dat jaar verdween de naam "St. Antonius" en werden de scholen Franciscus I en Franciscus II genoemd. Het waren beide grote scholen, wat tot uiting kwam in het feit dat er van elk leerjaar drie parallelklassen waren. Om te voorkomen dat er twee concurrerende scholen naast elkaar stonden, werden de klassen 1, 2 en 3 gehuisvest in de voormalige Antoniusschool en de klassen 4, 5 en 6 in de Franciscusschool.

 

Ook op bestuurlijk gebied waren er een aantal veranderingen. De paters Capucijnen vertrokken en er werd in 1965 een schoolvereniging gesticht: "St. Laurentius". 

Ouders en personeelsleden werden automatisch lid van deze vereniging. De oude bewaarschool was inmiddels kleuterschool "de Wildzang" geworden en viel ook onder de vereniging. Ook de leiding van de school veranderde. Op 1 augustus 1971 werden de Franciscus I en II officieel samengevoegd. Dhr. Henk B. werd het hoofd van één grote school "De St. Franciscusschool", nog steeds verdeeld over twee gebouwen. De gezinnen werden allengs kleiner en uiteindelijk kon worden volstaan met één gebouw aan de Zeeweg 140.

 

Ook inhoudelijk werd er veel veranderd. Er kwam een documentatiecentrum, gevuld met een grote hoeveelheid boeken en tijdschriften, waarvan de leerlingen bij het projectonderwijs zelf gebruik konden maken. Methoden werden bekeken en veranderd. Er kwam op grote schaal ouderparticipatie. 

De hulp van ouders bij speelleren, niveaulezen, handvaardigheid etc. was niet meer weg te denken. Veel nieuwe activiteiten werden ontplooid zoals schoolkamp, schooltuintjes, carnaval, sportdagen enz.

Wij waren in het gelukkige bezit van een zeer actieve ouderraad en sinds de wet dit verplicht heeft ook een betrokken medezeggenschapsraad.

In het schooljaar 1985-1986 is de wet op het basisonderwijs ingegaan waardoor  kleuterschool "de Wildzang" en de "Franciscus" één werden: basisschool St. Franciscus voor leerlingen van 4 t/m 12 jaar.                                                                                                                                                 

 Mevr. Leny W - S. (oud leerkracht van de school).


Drie groepen rond 1928.

Deze twee delen
Deze twee delen
vormen één foto.
vormen één foto.


Broer- en zussenfoto van 1938.

Net als tegenwoordig werden er ook vroeger al broer-en zussenfoto's gemaakt. Er zijn wel enkele verschillen!  


Team van 1939.


Speurtocht naar vroeger (deel 4)  :  1940 - 1945.

Naast de belangrijke onderwijsgevende taken op de Franciscusschool speelden de broeders van de Capucijnen-orde ook een belangrijke rol gedurende de Tweede Wereldoorlog van 1940 - 1945.

"Niet onvermeld mag blijven het verzetswerk dat Pater Pontianus tijdens de Tweede Wereldoorlog doet. Hij is betrokken bij het inlichtingenwerk en speelt een rol in de opslag van allerlei goederen die voor de Duitsers verborgen moesten worden. Samen met broeder Oswaldus (Ossie) zorgt hij ervoor dat onderduikers op de zolder van de Franciscusschool en onder de vloer van de kleuterschool een veilige schuilplaats krijgen. Met angstige harten is daar door heel wat onderduikers geslapen. Personen in moeilijkheden die zich meldden bij het klooster, kwamen via Pater Pontianus terecht in de illegaliteit. Ook werden vele valse papieren, ausweisen en woonvergunningen door de illegaliteit aangeleverd."                                                                                           ( "Uit het rijke Roomsche leven in IJmuiden-Oost" van Henk Palm).


Team van 1949.


"De zingende klokken"  -  koor o.l.v. meester Ad B.  - rond 1949.

Meester Ad B. (hurkend op bovenstaande teamfoto van 1949) was behalve meester van de vierde klas ook koorleider van een destijds bekend jongenskoor "de Zingende klokken".  Ze waren vooral bekend door hun optredens tijdens de nachtmis met kerstmis en deze vieringen werden bezocht door vele kerkgangers uit IJmuiden en verre omstreken. Het koor bestond uitsluitend uit leerlingen van de Franciscusschool.  Behalve om zijn muzikale vaardigheden was meester Ad ook geliefd bij de jeugd, omdat er onder zijn leiding na schooltijd altijd fanatiek werd gevoetbald op de speelplaats van de school. 



Bloembollen verzorgen is een kunst !  -  1 maart 1951.


Afscheid directeur St. Franciscusschool  -  21 juni 1956


Eerste steen kleuterschool "De Wildzang"- 12 december 1956.


Opening van kleuterschool "De Wildzang" - 3 september 1957

De eerste leerlingen betrekken de  nieuwe kleuterschool; op dat moment was de school nog zonder naam. 


Plechtige Communie in klas 6 - 1958

Op twaalfjarige leeftijd deed men vroeger "de plechtige communie". Het is een belofte om een volwaardig lid te zijn van de Katholieke kerk. Diezelfde belofte hebben de peter en de meter uit naam van de dopeling gedaan bij de doop. Op twaalfjarige leeftijd wordt van de communicant verwacht zelf deze belofte te doen en na te leven.    Na ± 1965 werd de plechtige communie vervangen door Het Vormsel; een soortgelijke kerkelijke plechtigheid. 


Rapport schooljaar 1958 - 1959 .

Een oud-leerling van de Franciscusschool heeft ons inzage gegeven in haar rapport van het schooljaar 1958 - 1959 toen de meisjes nog apart zaten op de Antoniusschool.

Geheel passend in die tijd is in het rapport duidelijk de katholieke identiteit van de school af te lezen.

Naast het rapport kregen de leerlingen ook nog bidprentjes ter ondersteuning van het geloof. 


Foto bij gelegenheid van de fusie van de jongens- en meisjesschool.


De geschiedenis van de Paterskerk beschreven in de Jutter van 20 april 2023

 

In de rubriek "typisch IJmuiden" die regelmatig wordt geplaatst in "de Jutter" lazen wij het ontstaansverhaal van de Paterskerk.  Daar de geschiedenis van de kerk én onze school nauw met elkaar verweven zijn, willen we de inhoud van dit artikel graag plaatsen op onze website. Met dank aan de auteur  Erik Baalbergen, die in dit artikel aandacht besteed aan de paters Kapucijnen in IJmuiden, die veel hebben betekend voor de ontwikkeling van Velseroord, het latere IJmuiden-Oost. 

Rond het begin van de vorige eeuw valt De Heide, vanaf 1903 Velseroord geheten onder het werkgebied van de rooms-katholieke parochie van Driehuis.    

 

Tijdens het graven van het Noordzeekanaal hadden kanaalgravers zich er met hun gezinnen gevestigd, vaak in primitieve hutjes. Na de opening van het kanaal in 1876 blijven velen er wonen in permanentere woningen. Het gemeentedeel ontwikkelde zich tot een volwaardig dorp. De bevolking, en dus ook het aantal rooms-katholieken, groeit gestaag. 

 

Kapucijnen. 

De pastoor van Driehuis, van Ginkel vindt dat de rooms-katholieken van De Heide extra hulp op pastoraal gebied nodig hebben.  Hij vraagt de bisschop van Haarlem diverse keren om hulpkrachten, omdat er anders veel zielen verloren zullen gaan. In 1907 wordt zijn verzoek verhoord.    De bisschop heeft een aanbod van de Nederlandse Kapucijnen gekregen om in het Bisdom van Haarlem een "inlandschen missiepost" te openen. De Kapucijnen beschouwden ons gebied blijkbaar als een missiegebied, waarin zieltjes moesten worden gewonnen en mensen tot het geloof moesten worden bekeerd. 

 

De "orde der Minderbroeders Kapucijnen" is een kloosterorde van religieuze mannen in de Katholieke kerk.            

 

De orde ontstaat in 1525 in Italië als een groep Franciscanen (of Minderbroeders) terugkeren na een leven van gebed en armoede in de geest van Franciscus van Assisië. In 1612 komen de Kapucijnen ook in Nederland in Den Bosch.

 

Klooster en hulpkerk.

De Bisschop van Haarlem gaat in op het aanbod en biedt ze Velseroord aan. De Kapucijnen ondernemen onmiddellijk actie en kopen een stuk grond aan de Willemsbeekweg in Velseroord voor de bouw van een klooster, een kerk en een pastorie.  Op 15 april 1908 gaat de eerste spade de grond in. In januari 1909 betrekken de paters Natalis en Chrysostomus en de broeders Chrispinianus en Simon als eerste Kapucijnen het kloosters als kwartiermakers.   Op 21 januari 1909 wordt de kerk en het klooster ingezegend. De kerk is een hulpkerk van de parochie in Driehuis.

In de openingsspeech worden de eerbiedwaardige, dappere kloosterlingen, die hun terrein van werkzaamheden tot in het Noordwesten van Holland hebben willen en durven uitbreiden, welkom geheten.   

 

Op 20 september in hetzelfde jaar wordt de kerk gewijd door de Bisschop van Haarlem. De kerk is gewijd aan de heilige Laurentius van Brindisië en staat in de loop der jaren bekend als de Laurentiuskerk en Paterskerk. 

De paters lijden een armoedig en gelovig leven. Vrouwen mogen het klooster niet betreden. De paters mogen geen geld en aardse goederen bezitten en moeten op vaste tijden bidden. Ze gaan gekleed in een bruine pij met wit koord en lopen op blote voeten.  Om te voorkomen dat ze buiten het kooster vanwege hun vreemde kleding wor-den uitgelachen, dragen ze lange jassen tot op de grond en gleufhoeden.

 

Meer dan zielenzorg.

De paters hadden aanvankelijk de zielenzorg van zo'n 500 katholieken.  Maar de paters merkten dat de armoedige katholieken in Velseroord niet kunnen leven van kerkelijke zorg alleen. Ze beginnen met een naaischooltje en een bewaarschool binnen het complex. Ze bouwen later scholen op aangrenzende percelen aan de Zeeweg.      


De St. Antoniusschool wordt geopend in 1915 en is aanvankelijk een gemengde school, maar wordt later een meisjesschool.

( De Antoniusschool van 1915 )

De St. Franciscusschool wordt in 1925 geopend als jongensschool. Twee aangekochte woningen worden omgebouwd tot patronaatsgebouw St. Fidelis, een verenigingsgebouw voor allerlei activiteiten en voorstellingen.

 

Ziekenhuis en voetbal.  

 

Daarnaast pleiten de paters voor een onderkomen voor de zieken uit Velseroord en IJmuiden. 

Ze kopen hiertoe een stuk grond aan de Zeeweg. Maar een ziekenhuis komt maar niet van de grond. In 1917 maken de paters samen met de zuster Franciscanessen uit Aardenhout plannen voor de bouw van een ziekenhuis. Hierop vooruitlopend beginnen de zusters een ziekenboeg aan de Zeeweg. Ze vragen de gemeente Velsen toestemming en een geldlening. 

De plannen roepen echter weerstand op onder de Velsenaren; gevreesd wordt dat de ziekenzorg een puur roomse aangelegenheid zal zijn. 

Nadat tegenstanders handtekeningen hebben opgehaald tegen de verstigingsplannen, wordt voorlopig afgezien van een ziekenhuis. Pas in 1927 opent het Antoniusziekenhuis aan de Zeeweg haar deuren in de voormalige tuchtschool.   

( Het Antoniusziekenhuis van 1927 )

Enkele paters zijn niet vies van voetbal. Ze bezoeken regelmatig wedstrijden van de r.k. plaatselijke voetbalverenigingen, zelfs als deze op zondag spelen. Ook organiseren zij op het Patersland, het braakliggende land tussen het klooster en de tuchtschool, regelmatig voetbalwedstrijden tussen de hoogste klassen van de Franciscusschool en de laagste klassen van de Rijks H.B.S.  In 1933 wordt de hulpkerk verheven tot zelfstandige parochiekerk. 

Tweede Wereldoorlog. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de paters het niet gemakkelijk met hun werk in bezet IJmuiden. De kerk, het klooster, de schoolgebouwen en het patronaats- gebouw vallen net buiten het schootsveld en blijven gespaard voor de sloopwoede van de Duitsers. Onder het motto van "even bidden in de kerk" komen ondergrondse strijders regelmatig bijeen in het klooster. Tijdens de oorlogsjaren vinden ook onderduikers een schuilplaats in het complex.  Na de oorlog bouwen parochianen, als  dank voor het behouden blijven van het complex, de Fatima-kapel.   

 

Nieuwbouw. 

Na jaren raakt het kloostergebouw in 

verval. In 1971 vertrekken de laatste vijf paters uit het gebouw. Daarna wordt het nog als noodopvang gebruikt ( o.a. door enkele leerkrachten van de Franciscusschool - toevoeging v.d. website-redactie). Intussen maakt de Fidelisstichting, die namens de Orde der Kapucijnen het complex beheert , plannen voor nieuwbouw: de Fidelishof.  Deze bestaat uit een appartementen- complex rond een nieuwe kerk.   

( De Fidelishof van 1984 )

Ter realisatie wordt eerst het inmiddels onbewoonbaar verklaarde klooster begin augustus 1978 in enkele uren met de grond gelijk gemaakt.  Na de laatste dienst op 14 november 1982  worden de oude Laurentiuskerk en het patronaatsgebouw  gesloopt. In januari 1983  wordt de eerste paal geslagen voor het appartementencomplex, dat in 1984 gereed komt. De nieuwe kerk is opgenomen in het complex en is vanaf de straat niet herkenbaar als zodanig. De kerk wordt op 13 mei 1984 ingewijd. 

 

De laatste Kapucijnen. 

De laatste IJmuider Kapucijnen betrekken eind 1996 de bovenste verdieping van het vroegere  zusterklooster bij het Zeeweg ziekenhuis, waar ze tot eind 2003 mogen blijven wonen.  Daarna verlaten de laatste Kapucijnen de kloosterflat en IJmuiden. Vanwege de verregaande ontkerkelijking wordt ook de nieuwe Laurentiuskerk na de slotviering op 23 oktober 2016 gesloten en in eind 2021 gesloopt om plaats te maken voor het kleinschalige nieuwbouwproject  "Hof van Laurentius". 

 

( "Hof van Laurentius" - in 2023)

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - 

Dit artikel is samengesteld aan de hand van het artikel in de rubriek "Typisch IJmuiden" in de Jutter van 20 april 2023. Met onze dank.  De foto's in bovenstaand artikel zijn ingevoerd door de website-redactie. 



Groepsfoto's van de jaren vóór 1960.